Ҡолаҡтарығыҙҙы соҡомағыҙ!

Күптәрҙең кинәт кенә бер йә ике ҡолағы ла тоноп, ЛОР-табипҡа мөрәжәғәт ит­кәне барҙыр. Күп осраҡта был та­уыш ишетеүҙең тышҡы юлын­да (наружный слуховой проход) сайыр төйөрө (серная пробка) бар­лыҡҡа килеп, ҡолаҡтың барабан пәрҙәһен ҡап­лауҙан була. Ҡайҙан килеп сыға бын­дай "пробка"лар?

Ҡолаҡтың та­уыш ишетеү юлының стенкаларын­дағы тиреһе аҫтын­да сайыр биҙҙәре бар. Кешенең ғүмере буйына шул биҙҙәр бүлеп сығарып торған ярым шы­йыҡ сайыр ҡолаҡ эсен һәр төр­лө тышҡы зарар­лы факторҙарҙан - ваҡ бөжәктәрҙән, микроорганизм­дарҙан, бактерияларҙан һәм бәш­мәктәрҙән һаҡлаусы барьер булып тора. Сайырҙың дезинфекциялау үҙенсәлеге бын­да иң мөһим роль уй­най. Бынан тыш, шул ишетеү юлының тиреһе ваҡ ҡына йөн­дәр менән ҡап­ланған. Ул йөн­дәр барыһы ла тыш яҡҡа ҡарай ятып үҫә. Кеше сәй­нәгән һәм һөй­ләш­кән ваҡыт­та, ишетеү юлының һөйәкһеҙ булған аҫҡы стенкаһы хәрәкәт­кә килеп, ваҡ йөн­дәрҙе лә хәрәкәт­лән­дерә. Һөҙөмтәлә, ҡолаҡ эсен­дә йы­йыла баш­лаған сайыр әлеге йөн бөр­төктәре ярҙамын­да этәрелеп сыға баш­лай. Саң бөр­төктәрен һәм башҡа төр­лө зарар­лы матдәләрҙе йәбеш­тереп алған сайыр үҙенән-үҙе тәгәрәп, тышҡа төшөп тора. Нор­мала беҙ уны һиҙмәйбеҙ ҙә тиер­лек, сөнки ул бөр­төктәр бик ваҡ ҡына була. Ҡайһы бер осраҡтарҙа, ҡәҙим­ге ҙурайып (шырпы башын­дай булып) килеп төш­көләгәнен, моғайын, һәр кем тойғаны барҙыр. Был - нор­ма. Шулай, бөтә тәнебеҙҙәге ағзаларыбыҙ һымаҡ, ҡолаҡтарыбыҙҙы ла ғәжәп камил итеп ярал­тҡан Ал­лаһы Тәғәлә. Ишетеү рецепторҙары урын­лашҡан эске ҡолаҡты (внут­реннее ухо) ифрат та ҡаты һәм ныҡ булған баш һөйәге (череп) эсенә урын­лаш­тырһа, уға тыш­тан инеү юлына ла әл­лә күпме "һаҡсы" ҡуйған. Ул ғына ла түгел, ишетеү юлының үҙенән-үҙе таҙар­тылып тороу механизмын да ярал­тҡан бит.
Әгәр бына ошо нор­маль физиологияға нин­дәйҙер тышҡы тәьҫир булған хәл­дә, сайырҙың үҙал­лы сығарып таш­ланыу процесы ла боҙолоуы мөмкин. Күпселек осраҡта саманан тыш таҙарынырға яратыусы "ҡолаҡ хужаһы" үҙе үк быға сәбәпсе булып тора: шырпы осона мамыҡ урап (йә мамыҡһыҙ көйөнсә) йәиһә аптекаларҙа һатылып торған мах­сус "таяҡса"лар ярҙамын­да, үҙенән-үҙе сығып килә ятҡан сайырҙы ишетеү каналының стенкаһына "һылап" та ҡуя. Башҡа ағзалар һымаҡ уҡ, ҡолаҡ эсе лә даими таҙар­тылып торорға тейеш, тип һанай был "тырыш кеше". Сайырҙың киләһе "порция"һы ла тәүгенең өҫтөнә һыланып, әкрен­ләп ҡалыная бара. Ул ғына ла түгел, ана шун­дай "таҙар­тыу" процесын­да сайырҙың күпмелер өлөшө төп­кә, йәғни, барабан пәрҙәһенә ҡарай этелеп, шун­да ла йы­йыла. Ҡолаҡты ни тиклем йы­шыраҡ соҡоһаң, механик тәьҫирҙән ярһыған сайыр биҙҙәре үҙ продукцияһын шул тиклем күберәк эш­ләп сығара баш­лай. Баш­тараҡ әйт­кән микроскопик йөн­дәр ҡолаҡ стенаһына сайыр менән ҡуша һыланған килеш ҡатып, үҙенең этәреп сығара торған функцияһын атҡара ал­май. Күпмелер ваҡыт­тан (айырыуса, йы­уынған мәл­дә, ҡолаҡ эсенә һыу эләгеп, сайырҙың бүр­теп ҙурайы­уы арҡаһын­да), ишетеү юлы әлеге "пробка" менән бөтөн­ләйгә ҡап­лана. Кеше тағы, ғәҙәтенсә, шырпыға тотона. Таҙар­тырға маташып, бер талай соҡоп, ҡолағын­дағы төйөрҙө ар­табан да бер аҙ "ны­шып" алған­дан һуң, ЛОР табипҡа мөрәжәғәт итергә мәжбүр була. Табип ҙур шприц ярҙамын­да төйөрҙө йыуҙырып сығарыу менән кеше ҡабат­тан ишетә баш­лай. Бына шун­дай ваҡыт­тарҙа мин, врач булараҡ, һәр саҡ үҙем­дең пациент­тарыма ошо хаҡта аңлатыу эш­тәре алып бара торғай­ным.

Сайыр төйөрөнөң ҡолаҡты ҡап­лау осраҡтары йыш ҡына балаларҙа ла күҙәтелә. Ар­тыҡ "чистуля" булған бәғзе әсәләр балаһының ҡолағын­да соҡсонорға яратыусан. "Көн дә тиер­лек таҙар­тып торам, әл­лә ҡайҙан килеп сыға был пробка..." тип доктор ал­дын­да хат­та аҡланыусан була бын­дай пациент­тар. Быға тап ана шул "яман ғәҙәтегеҙ" сәбәп булып тора ла ин­де, тип әйтә инем мин уларға һәр саҡ.

Ҡолаҡтарын таҙар­тыра яратыусылар тағы бер проблема менән осрашыусан. Бын­дай ғәҙәт йыш ҡына "наружны­й отит" тигән сиргә алып килә. Ҡолаҡтың тышҡы юлын­да ҡаты әйбер менән соҡоноу сәбәп­ле, уның стенкаһын­да микросы­йылыуҙар бар­лыҡҡа килә һәм уларға инфекция эләгә. Ҡолаҡ стенкаһының шешенеп, эрен­ләй, ныҡ ҡына әрней баш­ла­уы кешенең табипҡа мәрәжәғәт итеүенә тағы ла сәбәп була. Шулай уҡ, күп кенә осраҡтарҙа, ун­да стафилокок­к, ст­рептокок­к һымаҡ микроорганизм­дарҙан тыш, бәш­мәк (грибок) тә килеп эләгеүе мөмкин. Ҡул, аяҡ тиреһен­дәге күҙгә күрен­мәгән бәш­мәктәр ифрат та йомшаҡ һәм наҙлы булған ҡолаҡ тиреһен­дә шәп­ләп үрсеүсән. Ауыр­тыу ҡатыш ныҡ ҡысыта баш­лау менән иң тәүҙә ана шул бәш­мәк хаҡын­да уй­ланыу һәм шул йүнәлеш­тә дау­алана баш­лау ҙарур. Һәр хәл­дә, табипҡа барыу кәрәк.

Үкенескә, ошон­дай проблема менән кил­гән пациент­тарға (балаһы менән мөрәжәғәт ит­кән йәш әсәләргә) бәғзе йәш педиат­рҙарҙың "ниш­ләп балағыҙҙың ҡолағын таҙар­тмайһығыҙ", тигән иҫкәр­мәләрен ишетергә тура килә. Ә әлеге кил­гән әсәнең тап ана шул ҡолаҡ таҙар­тырға яратыусы икәне хаҡын­да белеү кәрәк. Ғөмүмән, балаларығыҙҙың да, үҙегеҙҙең дә ҡолағығыҙ эсен­дә соҡсон­ма­уығыҙ хәйер­лерәк, тип әйтер инем. Ҡолаҡтарҙы бар­маҡ һы­йғансы ғына ҡәҙәр генә йы­уыу менән сикләнеү кәрәк. Киләһе кәңәшем, ҡасан­дыр ур­та ҡолағы эрен­ләп (воспаление среднего уха), барабан пәрҙәһе тишек көйөнсә ҡалған пациент­тарға. Әгәр әлеге әйт­кән сайыр төйөрө һеҙҙә килеп сыға икән, ҡолағығыҙҙы сайҙыр­тырға йы­йынған докторға был хаҡта әйтеү мот­лаҡ. Бәғзе берәүҙәр, тар­тынып тор­май: "Минең был ҡолағым­дың перепонкаһы тишек ул", - тип әйтеүсән. Һәм был - ифрат та дөрөҫ. Сөнки, йыуҙырған мәл­дә барабан пәрҙәһен­дәге тишек (перфорация) аша шы­йыҡса эләкһә, ур­та ҡолағығыҙҙың ҡабат­тан эрен­ләп, а­уыр­та баш­ла­уы мөмкин. Бын­дай осраҡтарҙа отоларин­голог, ғәҙәт­тә, сайыр төйөрөн инст­румент­тар ярҙамын­да тар­тып сығара.

Сайыр пробкаһының тағы бер ҡыҙыҡ әтнәкәһе булы­уы мөмкин. Бәлки, күптәрегеҙ иғтибар ҙа ит­кәне барҙыр: ҡолаҡ эсен­дә соҡона баш­лау менән... йүтәл­ләргә тотонаһың. Тышҡы ишетеү юлының тиреһен­дәге һиҙеү рецепторҙары йүтәл­ләү үҙәге менән дә бәй­ле булы­уынан был күренеш. Әлеге әйт­кән төйөр ҙурайып, ҡатып торһа, ана шул рецепторҙарҙы ярһытып ҡуҙғытыу сәбәп­ле, тын алыу юл­дары һап-һау булы­уына ла ҡарамаҫтан, кешелә йүтәл баш­лана. Төп сәбәпсе булған ана шул "пробка"ны алып таш­ламай тороп, йүтәл­дең тын­ма­уы ла мөмкин…

Хәлил ҺӨЙӨНДӨКОВ,

отставкалағы хәрби табип.