Йәлдәк ырыуы

Йәлдәк башҡорттары өс ырыуға бүленә: Бүре‑Йәлдәк, Ҡыр‑Йәлдәк һәм Өфө‑Йәлдәк. Һуңғыһы Өфө (Ҡариҙел) йылғаһы буйын төйәк иткән. Йәлдәктәрҙең тамғалары ла һаҡланған. Был ырыуҙың төп тамғалары булып ике ҡабырға, әүернә һәм һәм һәнәк һанала.

Тарихсылар фекеренсә, Йәлдәк башҡорттары 13–14 быуаттарҙа Ағиҙел йылғаһының һул яры буйлап урынлашҡан һәм Ҡыпсаҡ ырыуы йоғонтоһон кисергән. 15–16 быуаттарҙа йәлдәктәрҙең

бер өлөшө төньяҡҡа Тере Танып йылғаһының һул ярына, артабан Өфө йылғаһының урта ағымына күсенә һәм Йылан, Ҡаңлы, Таҙ, Ун ырыуы башҡорттары менән күрше булып йәшәй, һуңынан улар йәлдәк башҡорттарының Өфө‑Йәлдәк ырыуын тәшкил итә.

Хәҙерге көндә Йәлдәк башҡорттары Борай районының – Борай, Дүсмәт, Мостафа, Үтәгән, Шишмә‑Борай, Камил, Яңы Йәлдәк, Сармаш ауылдарында, Илеш районының Үрге Манчар, Иләкшиҙе,

Түлегән, Бишҡурай, Кесе Бишҡурай, Ташшишмә ауылдарында, Саҡмағош районының – Үрге Аташ, Ҡарғалы, Имәнлеҡул, Яңы Ҡот, Ҡараерек ауылдарында, Ҡариҙел районының Үрештамаҡ, Үреш-Битулла, Нуғай һәм башҡа ауылдарында йәшәй.

Йәлдәк башҡорттарынан сыҡҡан иң данлыҡлы шәхес, әлбиттә, ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы Муса Гәрәев. Ул 1922 йылда Илеш районының Иләкшиҙе ауылында тыуған. 1944 йылдың авгусына тиклем 76‑сы гвардия штурмлау авиация полкының эскадрилья командиры гвардия капитаны Муса Гәрәев 164 хәрби осош яһай, батырлыҡтары өсөн СССР Юғары Советы Президиумының 1945ьйылдың 23 февралендәге Указына ярашлы, Лениньордены һәм “Алтын Йондоҙ” миҙалы менән бергә Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ була. Ә инде 1945 йылдың мартына тиклем хәрби осоштары 207‑гә барып етә. 1945 йылдың апрелендә ул икенсе тапҡыр Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ була. Муса Гәрәев йәлдәктәрҙең генә түгел,