ҺАТАШЫУ

– Апай, һин бөгөн төн­дә һөй­ләш­тең.

– Мин?! Юҡ­сы, яңылыша­һыңдыр, һөй­ләш­мәнем. Бына һиңә, кем менән һөй­ләшәйем ин­де...

– Ысын­лап әй­тәп, үҙем ишет­тем.

– ә­гәр һөй­ләш­кән бул­һам, белер, иҫләр инем. Буш­ты һөй­ләмә, – тип, апа­һы һеңлеһен әр­ләп ебәрә.

Атай кеше 5 йәш­лек улын хайуан­дар тура­һын­дағы йән­һүрәт­кә алып бара. 3D форматын­дағы йән­һүрәт барышын­да малай үҙен шул хайуан­дар ара­һын­да йөрөгән­дәй, улар менән дуҫлаш­ҡан, аралаш­ҡан­дай, ә ҡай­һы бер йырт­ҡыстар­ҙың һөжүменән ҡасҡан­дай хис итә. Бай тәьҫорат­тар менән ҡай­т­ҡан малай йоҡлар алдынан да улар­ҙы уй­лап ята.

Бала йоҡлап китеп тә өлгөрә, ул йоҡо аралаш нин­дәй­ҙер өн­дәр сығара, бер нисә тапҡыр “Айыу! Айыу!” тип тә ҡысҡырып ебәрә.

Статистика буйын­са, донъялағы кешеләр­ҙең яҡын­са 6 проценты йоҡлаған­да һөй­ләшә. Был күренеш­те һаташыу (сомнилоквия – лат. somnus – төш, loquor – һөй­ләшеү) тип атай­ҙар. Ғәҙәт­тә, һаташыу­сының һүҙ­ҙәре асыҡ, аныҡ була. Ул шулай уҡ айырым һүҙ­ҙәр­ҙән, өн­дәр­ҙән генә, йә иһә тотош һөй­ләмдән тороуы бар. Үр­ҙәге миҫалда әй­телеүен­сә, һаташ­ҡан кеше үҙенең төн­дә һөй­ләш­кән­леген бел­мәй, иҫләмәй. Ләкин был һөй­ләшеүҙәр эр­гә тирәләгеләр­ҙең йоҡоһон бүлеүе, бер аҙ ҡур­ҡытыуы мөмкин.

Төн­дә һөй­ләшеүҙең төп сәбәбе – стресс, уй-кисереш­тәр, тетрәнеүҙәр, ҙур шатлыҡ/ҡайғы һ.б. Көн ваҡиғалар­ға бай булыу сәбәп­ле, кеше йоҡлар­ға ят­ҡан­да ла уның ҡуҙғыған мейеһе уй-кисереш­тәр­ҙән тулыһын­са арынып, тынысланып өлгөрмәй. Мейе ҡабы­ғының тел­мәр функциялары өсөн яуап бир­гән өлөшө лә ҡуҙғыған бул­ғас, кеше һаман да, йәғни йоҡо аралаш та һөй­ләшә. Балалар эмоция­ға тиҙ бирелеүсән, барыһын да йөрәккә яҡын алыу­сан булыу сәбәп­ле, өлкән­дәр менән сағыш­тыр­ған­да, күберәк һаташа. Тимәк, һаташыу балалар­ға ла, ололар­ға ла хас.

Психологтар фекерен­сә, һаташыу­сының һүҙ­ҙәренән сы­ғып, уның холҡон да билдәләп була. Йоҡо аралаш һөй­ләшеүсе ип­ле, матур, йә иһә мәғәнә­һеҙ, ҡыҙыу тел­мәр тотоуы ла бар. Кемдер шыбыр­лап һөй­ләшә, икен­селәр­ҙең нимә әй­т­кәне аңлашыл­май, бәғзеләр бөтөн­ләй ҡысҡырып ебәрә. Мәҫәлән, йоҡлаған кеше әр­ләшеү, ирешеү һүҙ­ҙәрен әй­тә икән, тимәк, тормош­та ул уҫал, ҡаты. Көн­дөҙ үҙенең асыуын тыйып йөрөгән хәлдә лә, төн­дә был агрессия һаташыу аша сы­ғыуы их­тимал.

Һаташыу, ғәҙәт­тә, йоҡоноң I һәм II стадияһын­да, йәғни кеше ҡаты йоҡоға бирел­мәҫ борон була. Артабан ул ҡаты, яҡшы йоҡоға тала һәм йоҡо аралаш һөй­ләшеү ҙә туҡ­тай. Йәғни, кемдер йоҡлар­ға ят­ҡан ың­ғайы бер нисә һүҙ әй­теп, аҙаҡ тынысланып, ә иртән­сәк яңы көс, яҡшы кәйеф менән тор­ҙо икән, борсолоу­ҙар­ға урын юҡ. (ә­гәр йоҡо аралаш һөй­ләшеү төнө буйы да­уам итһә, йоҡо аралаш теш шы­ғыр­латыу, йоҡлаған килеш йөрөү һ.б. бул­һа, мотлаҡ неврологҡа мөрәжәғәт итер­гә кәрәк.)

Фән һаташыу күренешен күптән өйрәнеүгә ҡарамаҫтан, һаман да уның асылына төшөнә ал­май. Нисек кенә бул­ма­һын, табиптар төн­дә ҡысҡырыуҙы, һөй­ләшеүҙе тәбиғи, зыян­һыҙ күренеш тип атай. ә­гәр яҡын кешегеҙ­ҙең йоҡо аралаш һөй­ләшеүҙәренә шаһит булыр­ға тура килә икән, борсол­мағыҙ, тыныс булы­ғыҙ. Ҡур­ҡмағыҙ һәм һаташыу­сыны ла борсомағыҙ, уятмағыҙ.

Дөйөм ал­ған­да, һәр кемгә лә йоҡлар алдынан өй­ҙә тыныс атмосфера булдырыу мотлаҡ. Йоҡо алдынан телевизор ҡарау, копмьютер уйын­дары уйнау бөтөн­ләй урын­һыҙ. Йоҡо бүл­мәгеҙ ел­ләтелгән, бер аҙ һалҡын­сараҡ, ә үҙегеҙ тыныслан­ған хәлдә бул­һағыҙ, яҡшы, тәм­ле йоҡо үҙе һеҙ­гә “йүгереп килер”.

Г. ҒҮМӘРОВА әҙер­ләне.