Ҡарһылыу ҡайҙан барлыҡҡа килгән? (Әкиәт)

Ҡарһылыу ҡайҙан бар­лыҡҡа кил­гән­?

Әкиәт

Борон-борон заман­да бер а­уыл­да йәшәгән, ти, әбей менән бабай. Уларҙың  Көнһылыу исемле ҡыҙы булған. Әбей менән бабай ныҡ ҡар­тайған, саҡ ат­лап йөрөгән. Һалҡын ҡыш ет­кән. Бер ваҡыт уларҙың өйөн­дә утын­дары бөтөп кит­кән, ти. Ҡыҙ үҙе ур­манға утынға китә. Тыш­та буран ҡоторһа ла, Көнһылыу ҡурҡып тор­маған. Яр­лы ғына көн ит­кәс, кейеме лә йоҡа, алама булған. Бик ныҡ өшөгән ул. Ур­ман­да утын йы­йып, арҡаһына йөкмәп ала. Ҡараңғы ла төшә баш­лай. Тик, ҡыҙ кил­гән юл­ды буран күмеп китә. Ул, аҙашып, ур­ман буй­лап йөрөй баш­лай. Бара торғас, ағас ботағын­да ул­тырған тейен­де осрата. Тейен сәт­ләүек ашап ул­тыра, ти. Көнһылыу, быны күреп, ҡыу­анып китә. Тейен бик зирәк, алсаҡ була. Ҡыҙҙың өшөп тороуын күреп ҡала ла уны өйөнә саҡыра. Ҡыҙыҡай шун­да уҡ риза була. Тейен­дең өйөнә ин­гәс, хай­ран ҡала. Бәләкәй генә булһа ла, йылы, бөхтә итеп йы­йыш­тырылған, эсе тулы ризыҡ. Егәр­ле тейен үҙ ҡунағын һы­й­ларға керешә. Йылыға ин­гәс, Көнһылыу иҙерәп китә. Ашап алғас, үҙ хәлен һөй­ләп бирә. Тейен шул тиклем ҡыҙға ярҙам ит­кеһе килә һәм уға юл­ды күрһәтеп ебәрә. Күп рәхмәт­тәр әйтеп, утынын йөкмәп, ҡыҙыҡай юлын дау­ам итә. Бара торғас, Көнһылыу ур­ман­да бал­та туҡыл­датып йөрөгән кешене күрә. Аптырап, ҡарап тора. Оҙон һаҡал­лы бабай ҡыҙҙы шун­да уҡ шәй­ләп ала:

– Бынау тиклем буран­да ур­ман­да ни эш­ләп йөрөйһөң? – ти.

– Утынға кил­дем, – ти Көнһылыу һәм ата-әсәһе тураһын­да һөй­ләп бирә. Аҡ һаҡал­лы бабай ҡыҙҙы  бик йәл­ләй. Шунан, сер­ле таяғын алып, ергә һуғып ебәргән, осҡон­дар сәсрәп кит­кән, шун­да уҡ саналы ат­тар килеп баҫҡан. Тағы һуҡҡан – утын тейәл­гән сана пәйҙә булған. Ҡыҙ, был мәғжизәгә, иҫе китеп аптырап торған. Осҡон­дар сәсрәтеп, бабай, көмөш таяғын әкрен генә ҡыҙҙың баш осона ҡуйған. Көнһылыуҙың өҫтөнә – ап-аҡтан йылы тун, башына – бүрек, аяғына бы­й­ма кейел­гән, ти. Бабай үҙе сит­тән генә ҡарап йыл­майып торған. Ҡыҙ был хәл­гә ғәжәп­ләнеп саҡ телен әй­лән­дереп һорай алған:

– Кем һуң һин, бабай­?

– Ә һин мине бел­мәйһеңме ни әле? Мин бит Ҡыш бабай! Шыршы һай­лап йөрөйөм бына. Мине күп-күп балалар ашҡынып көтә, теләгең булһа, һине лә алып барам бай­рамға, улар янына. Миңә ярҙам­сы ла кәрәк буласаҡ! – тигән. Бабай таяғы менән ергә тағы һуҡҡан. Улар ал­дына  көмөш санаға егел­гән ап-аҡ ат­тар килеп туҡтаған. Уларҙың тояҡтары көмөш­тән, ти, ут сәсрәтеп тора икән. Ҡыш бабай, ҡыҙҙы санаға ул­тыр­тып, етеҙ ат­тарын­да а­уылға ҡарай сапҡан. Утын тейәгән ат­тар ҙа уларҙан ҡалыш­маған, ти.

Ауылға барып ет­кән­дә сер­ле таяҡ бөтәһен дә эш­ләгән: утын бушатылған, күстәнәстәр өҫтәл­гә килеп ятҡан. Әбей менән бабайҙың ҡыу­аныстарының сиге бул­маған. Күстәнәстәр менән һы­й­ланып, тәмле сәй эсеп алғас, Ҡыш бабай, әбей-бабайҙан рөх­сәт һорап, ҡыҙҙы үҙе менән бай­рамға алып кит­кән. Ҡыҙыҡай, беренсе тапҡыр бын­дай матур бай­рам­ды күреп, бик ҡыу­анған: балалар менән бергә ҡупшы шыршы тирәләй уй­наған, йыр­лаған, бейегән. Ҡыш бабай балаларға бүләктәр таратҡан.

Ваҡыт үтеү менән, Көнһылыу үкһеҙ етем ҡалған һәм Ҡыш бабай уны үҙенә ҡыҙлыҡҡа алған. Ҡарһылыу тип исем биргән. Шунан бир­ле улар донъя буй­лап сәйәхәт­тә, ти. Һәр бер ил­дә ҡунаҡ булып, балалар менән бергә Яңы йыл­ды ҡаршылап, уларҙың ҡыу­аныстарын әле лә бергә ур­таҡлашалар, ти.

Ләйсән СӘҒИТОВА,

Бай­маҡ ҡалаһының 1-се мәктәбе уҡыусыһы.